Amerikaanse motoren

De 'Liberty' Motorfiets

Overgenomen uit het voormalige clubblad van Alemite,
2e jaargang, nr. 4.
Vertaald door Arie Vermeulen.
Geschreven door Emmet Moore, A.M.C. mag. Spring-1987

Opmerking van de redactie:
Er zijn foto's toegevoegd van de motorfiets merken, die in het artikel genoemd worden,
evenals foto's van test exemplaren voor Liberty motoren (bron: Tom).

Gedurende de eerste wereldoorlog , waarin de U.S.A. vanaf 1917 deelnam, zagen we op diverse militaire gebieden de zogenaamde Liberty projecten van de grond komen. Het meest bekende Liberty project is wel de beroemde Liberty vliegtuigmotor, die vanaf 1918 in productie was.
Van deze vliegtuigmotoren zijn er enkele duizenden gebouwd, voornamelijk voor militair gebruik, maar na de oorlog ook voor civiele vliegtuigen.
Zo is er ook een Liberty vrachtauto gebouwd door de bekendste truckfabrieken in die tijd. Deze projecten waren opgezet om snel een massaproductie te kunnen opzetten, die door alle bestaande fabrikanten op dat speciale vakgebied konden worden gebouwd. Dit vraagt natuurlijk om één en hetzelfde ontwerp met heel strenge eisen betreffende de maatvoeringen etc., daar alles onderling goed uitwisselbaar moest zijn.
Deze fabrikanten waren eerst elkaars concurrenten geweest. Maar samen konden deze bedrijven veel meer vliegtuigmotoren en vrachtwagens bouwen dan ieder apart. Dit zelfde principe is in de tweede wereldoorlog versterkt doorgevoerd met o.a. de bekende Liberty schepen en de jeep, het lichte allround legervoertuig.

Onbekend is dat er ook een prototype Liberty motorfiets is ontworpen en gebouwd in die periode. Het motorrijwiel was bedoeld voor ordonnans diensten en men kon het zien als de eerste wereldoorlog tegenhanger van de jeep in de tweede wereldoorlog.
Het ontwerp en de prototypebouw had men toevertrouwd aan een speciaal panel, bestaande uit de fabrikanten:

- William S. Harley van Harley-Davidson,
- Oscar Hedstrom van Indian,
- Frank Schwinn van Excelsior,
- kapitein F.C Hecox van het Amerikaanse leger.

Charles Franklin van Indian was toegevoegd om de technische inbreng van Indian te verzorgen.
In maart 1918 waren de eerste prototypes gereed om te worden getest. Dit samen met speciaal ontworpen zijspannen, waarmee 90% van de machines zouden worden uitgerust.

Het Liberty motorblok, in principe gelijk aan het 1917 Harley-Davidson kop-zijklep ontwerp, had echter belangrijke detail wijzigingen, die voor b.v. commercieel gebruik veel te duur waren. De lage compressie motor was een lucht gekoelde V-twin, met een cilinderhoek van 45^o. De cilinders zijn in één stuk gegoten.
Er is gebruik gemaakt van een magneet ontsteking, die door een tandwieltrein vanaf de krukas werd aangedreven. Hetzelfde geldt voor de dynamo aandrijving.
Er waren extra zware carters ontworpen, omdat de gehele motorunit in een open frame werd geplaatst. Het frame ontwerp heeft geen doorlopende onderste framebuis en het motorblok is middels schetsplaten direct in het frame bevestigd. Dit zogenaamde keystone frame vinden we onder andere terug bij de fameuze Harley-racers uit die tijd.
De krukas was opgebouwd uit gesmede krukas helften. Dit is anders dan de gegoten krukas helften van de normale productie motorblokken. Heel veel andere onderdelen waren speciaal ontworpen om beter aan de hoge betrouwbaarheidseisen van een militaire motorfiets te kunnen voldoen.

De dynamo was een compleet nieuw ontwerp en werkte zonder accu in het elektrische systeem. De accu's in 1918 waren niet betrouwbaar, zeker als deze in een motorfiets met een stijf frame was ingebouwd. Dus besloot het leger geen accu te gebruiken en een dynamo in te bouwen die voor directe verlichting zorgde. Het enige probleem was dat er op dat moment nog niet zo'n dynamo bestond
De exacte specificaties voor zo'n dynamo werden door de Military Motorcycle Standardization Board opgesteld en aan alle elektrische componenten fabrikanten in Amerika toegestuurd. Dit gebeurde in januari 1918.
Deze specificatie eiste onder andere een redelijke lichtstraal bij een motor toerental van 500 omw/min en een niet noemenswaardige afwijkende lichtopbrengst bij het maximale motor toerental van 3000 omw/min.
Ten tijde van het oorspronkelijke artikel uit maart 1918, waarop dit verhaal is gebaseerd, hadden vier fabrikanten een dynamo ontwerp gereed voor testen, maar er was nog geen beslissing genomen welke firma de dynamo mocht leveren. Een opvallend detail in de dynamo aandrijving was een soort koppeling, die de dynamo overdag kon uitschakelen.

De carter ontluchting was van een roterend type, zodanig afgesteld dat er een soort vacuüm ontstond in het carter, zodat veel olie lekkages zouden worden voorkomen.
De smering van de motor werd verzorgd door een plunjerpomp, die op het magneet/dynamo aandrijfdeksel was gebouwd en die werd aangedreven door een wormas op één van de dynamo aandrijfwielen.
Een handpomp was aangebracht voor extra olie toevoer bij hoge snelheden en belasting, zoals bij vele motorfietsen destijds.

De carburateur was een gemodificeerde Schebler met een voorziening om lucht door een speciaal luchtfilter aan te zuigen (dit zou wel eens de eerste keer kunnen zijn, dat er een luchtfilter bij motorfietsen is gebruikt).

De Liberty motorfiets was bedoeld voor ordonance werkzaamheden en de meeste zouden met een zijspan worden uitgevoerd. Om snel een wiel te kunnen wisselen bij bijvoorbeeld een lekke band, was er een speciale steekas constructie ontworpen. Alle wielen waren onderling uitwisselbaar. Met dit ontwerp was het mogelijk een wiel binnen vijf minuten te wisselen.
Een extra reservewiel met daarop gemonteerde band was achterop het zijspan bevestigd.

De test besloeg twee dagen met slecht weer op kleiwegen in de buurt van Washinton D.C. Gedurende de test moesten de machines 150 kg ballast in de zijspannen meetorsen.
De gevolgen waren rampzalig en de meeste motoren vielen uit met mechanische problemen of waren erg oververhit.
Het test commite bekeek iedere machine na de test uitgebreid en besliste dat geen enkele combinatie geschikt was voor de door hun gestelde militaire eisen.

Later werd er een nieuwe testronde uitgeschreven. Deelnemers waren onder andere de nieuwe Harley-Davidson flat twin (boxer), een nieuwe Militor combinatie en twee Reading-Standards. Zelfs bij betere weerscondities kwamen opnieuw deze machines niet goed uit de test. Toen is maar besloten om de gehele testserie af te gelasten.
De slechte testresultaten en de toch snelle afloop van de eerste wereldoorlog waren de hoofdredenen voor deze totale afgelasting van het Liberty motorfiets project.

Naschrift van Emmet Moore (de schrijver)

In november 1918, na het beëindigen van de eerste wereldoorlog, werden de lopende legercontracten snel opgezegd. In totaal zijn er 10.000 Harley-Davidsons, 14.000 Indians en 5.000 Cleveland lichtgewicht motoren aan het Amerikaanse leger geleverd gedurende de eerste wereldoorlog.
Informatie voor dit artikel kwam uit het blad Motorcycle and Bicycle Illustrated van maart 1918. Tot op dit moment (1997) is niet bekend of er ooit een complete Liberty motorfiets heeft gereden, daar de eerste wereldoorlog in november 1918 beëindigd werd. Toen de oorlog voorbij was, heeft de Amerikaanse regering direct alle oorlog contracten afgeblazen, aldus is deze Liberty motorfiets nooit in productie gekomen.

Verder onderzoek naar de Liberty motorfiets bracht nog enige feiten aan het licht. In een artikel van the Motorcycling and Bicycling Illustrated van 14 september 1918, uitgegeven in Chicago, stond onder andere het volgende:

- De wens van het leger om speciale oorlog motorfietsen te bouwen gaat niet door. In plaats daarvan worden nu standaard zware motoren en lichte motoren van Cleveland besteld.
- De speciale Liberty motorfiets ontwerpcommissie, bestaande uit ontwerpers van Indian, Excelsior en Reading-Standard is vorige maand opgeheven.
- Er zijn 4 prototypes Liberty motorfietsen gebouwd en getest door de Harley-Davidson fabriek in maart 1918.
- Er zijn ook 2 speciale Militor-4 cilinder motorfiets combinaties gebouwd, die van een speciale militaire uitrusting waren voorzien.
- In juni 1918 heeft de Army Motor-Transportation Division besloten een motorfietstest te organiseren, waarvoor alle Amerikaanse motorfietsfabrikanten, de Liberty motorfiets en de Militor-combinatie waren uitgenodigd. De fabrikanten Harley-Davidson, Indian, Excelsior en Henderson stuurden ieder twee zijspan combinaties in. In de lichte klasse was Harley-Davidson aanwezig met twee nieuwe boxer motoren. Ook waren er enige Indians, twee Clevelands één cilinder en een Emblem light twin (zie de Opmerking).

Opmerking: De Emblem motorfiets is gebouwd in Angola in de staat New York. De Amerikaanse verkopen van hun laatste model, de lichte V-twin, werden reeds in 1917 gestopt. Maar door de grote vraag naar deze machines vanuit het buitenland (o.a. door de Nederlandse importeur), zijn deze machines, alleen voor de export nog ongewijzigd doorgebouwd tot in het jaar 1924. Emblem bouwde tot 1930 nog wel motorfietsen in Amerika.

Voorbeelden van test motoren voor de Liberty motor